Bảo Đại là vị vua cuối cùng của triều Nguyễn. Người cũng là vị vua cuối cùng của chế độ phong kiến Việt Nam này khá nổi tiếng với những dinh thự sang trọng, trong đó có 3 dinh thự ở Đà Lạt, và cũng là vị vua nổi tiếng “đa tình”. Điều thú vị là hầu hết những chuyện tình ái của vua Bảo Đại đều có “dính dáng” tới địa danh Đà Lạt và những dinh thự triều Nguyễn ở mảnh đất từng là “Hoàng triều cương thổ” đó.
Thường thì mỗi lần từ Huế hoặc Đà Nẵng vào Đà Lạt (Lâm Đồng), nhà văn – nhà báo – nhà Huế học Nguyễn Đắc Xuân hay nhờ tôi đưa anh đi thăm thú một số dinh thự hoặc đến gặp ai đó để hỏi han về những chuyện có dính dáng đến lịch sử triều Nguyễn. Có thể nói, Nguyễn Đắc Xuân là một trong số các tác giả đã xuất bản khá nhiều sách viết về triều Nguyễn, nhất là về vua Bảo Đại. Anh Xuân có lúc đã lưu ý tôi: “Người ta viết rất nhiều về triều Nguyễn, đặc biệt là về vua Bảo Đại và chuyện tình của cựu hoàng, nhưng không phải ai cũng viết chính xác, nhất là những chuyện của Bảo Đại có “dính dáng” tới Đà Lạt”.
Dinh thự Bảo Đại - DinhNhững dinh thự của riêng cựu hoàng
Cũng theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, thực ra tại Đà Lạt vua Bảo Đại có hơn 3 dinh thự. Bởi theo kết quả nghiên cứu của nhà Huế học này, ngoài 3 dinh thự “chính danh” được ghi trong sử sách nay đã rất quen thuộc với du khách, cựu hoàng Bảo Đại còn có ít nhất hai biệt thự dành riêng cho hai người phụ nữ khá gần gũi với mình là “thứ phi” Mộng Điệp (người vừa qua đời tại Paris, Pháp vào ngày 26/6/2011) và “thứ phi” Phi Ánh. Hiện tại, biệt thự của “thứ phi” Mộng Điệp đã bị dỡ bỏ hoàn toàn; riêng biệt thự Phi Ánh thì vẫn còn nguyên, và hơn thế là đã được trùng tu, nâng cấp để đưa vào kinh doanh du lịch.
Trong 3 dinh thự của riêng cựu hoàng Bảo Đại, dinh III là địa chỉ được nhiều người biết đến nhất với tên gọi là “biệt điện”. Biệt điện Bảo Đại được xây dựng vào năm 1933 và đến năm 1937 thì hoàn thành. Khi đang còn là vua và sống tại Huế, Bảo Đại dùng dinh III làm nơi nghỉ mát và săn bắn (một thú vui của cựu hoàng), nhất là vào dịp hè hằng năm. Đến 1950, khi Pháp đã trở lại Việt Nam và đưa Bảo Đại lên làm quốc trưởng bù nhìn thì Bảo Đại dùng dinh III Đà Lạt làm nơi ở cho cả gia đình và đồng thời là nơi làm việc chính của quốc trưởng. Và khi đó, dinh III Đà Lạt có đến một trung đoàn ngự lâm quân bảo vệ, một đoàn xe riêng phục vụ gọi là “công xa biệt điện” và có cả một đội máy bay riêng phục vụ quốc trưởng. Vào những năm này tại Đà Lạt, ngoài chuyện đi lại với các người tình, Bảo Đại còn tổ chức thường xuyên những cuộc săn bắn trên khắp xứ sở Tây Nguyên và các cuộc săn bắn hầu hết đều được xuất phát từ dinh III này.
Biệt điện Bảo Đại - Dinh IIIBiệt điện Bảo Đại có hai tầng. Tầng dưới được cựu hoàng làm nơi hội họp, tiếp khách, yến tiệc… Trên lầu là nơi ngủ nghỉ của cựu hoàng Bảo Đại, hoàng hậu Nam Phương và của những người con Bảo Long (thái tử), Phương Mai, Phương Liên (công chúa), Bảo Thăng và Bảo Long (thái tử). Riêng Bảo Long là người được chọn kế nghiệp ngai vàng (từ 1939) nên trong phòng ngủ của thái tử được trang trí toàn màu vàng. Có thể nói, dưới một góc nhìn nào đó, biệt điện Bảo Đại còn là nơi gắn liền với tên tuổi của hoàng hậu Nam Phương – chánh phi, người vợ chính thức của cựu hoàng Bảo Đại.
Từ biệt điện (dinh III), xuôi về hướng trung tâm TP Đà Lạt, trên một ngọn đồi thông xanh ngắt dọc theo trục đường Trần Phú – Trần Hưng Đạo – Hùng Vương là dinh II cũng khá nổi tiếng. Dinh II nằm trên một đồi thông cao 1.533m so với mực nước biển, mặt chính của dinh nhìn ra đồi thông, mặt sau dinh nhìn xuống hồ Xuân Hương rất đẹp. Trong dinh II hiện vẫn còn một bức liễn khảm xà cừ khắc những bài thơ của các vua chúa, quần thần nổi tiếng thời Nguyễn, trong đó đặc biệt là những bài thơ của vua Tự Đức.
Dinh thự Bảo ĐạiTừ dinh II, dọc theo trục đường Trần Hưng Đạo – Hùng Vương, rẽ trái sang đường Trần Quang Diệu, đến một ngọn đồi cao, giữa bạt ngàn thông là một dinh thự khác của cựu hoàng Bảo Đại: Dinh I. Dinh I vốn là ngôi biệt thự sang trọng của một viên chức giàu có người Pháp tên là Robert Clément Bourgery. Viên quan chức và đồng thời là nhà triệu phú người Pháp này cho xây dinh thự nói trên từ trước những năm 40 của thế kỷ trước. Được người Pháp đưa trở lại nắm quyền (1948), nhận thấy dinh thự trên nằm ở một vị trí khá đắc địa nên chính phủ do Bảo Đại làm quốc trưởng đã mua lại dinh thự này và cho sửa sang lại toàn bộ.
Điều đặc biệt, ngay nơi cửa ngõ đi vào đường Trần Quang Diệu, ở góc đường Hùng Vương có một biệt thự nằm “án ngữ” gắn liền với tên tuổi bà “thứ phi” của Bảo Đại là Mộng Điệp. Ngôi biệt thự này không to lớn nhưng khá trang nhã và nằm khép mình trong một rừng thông nối liền với khu đồi của dinh I. Về sau – những năm 1980-90, nơi đây được biết đến là khu nhà tập thể số 14 Hùng Vương, Đà Lạt; trong hiện tại, biệt thự 14 Hùng Vương đã bị phá bỏ hoàn toàn và một công sở hoàn toàn mới được mọc lên.
... và những biệt thự... đặc biệt
Như trên đã nói, biệt thự của “thứ phi” Mộng Điệp tuy nằm khiêm nhường trong một khu rừng thông ở góc đường Hùng Vương – Trần Quang Diệu nhưng đây lại là một vị trí “án ngữ” hết sức quan trọng khi nó không chỉ nối liền với cánh rừng thông khu đồi dinh I mà một khi ai đó muốn vào dinh I đều phải đi ngang qua ngôi biệt thự này. Rồi nữa, từ biệt thự Mộng Điệp đến dinh I chỉ không đến 1km cũng là điều rất đáng được nhiều nhà nghiên cứu lưu tâm. Theo phán đoán của nhiều người, sở dĩ biệt thự dành cho “thứ phi” Mộng Điệp nằm cận kề dinh I là vì sự ưu ái của cựu hoàng Bảo Đại dành cho người phụ nữ này là rất lớn. Nói cách khác, ngoài Nam Phương hoàng hậu – vợ chính thức của vua, được sống ngay trong biệt điện (dinh I), thì người tình được vua ân sủng cao nhất là bà Mộng Điệp. Mặc dầu đã từng có chồng và đang là một vũ nữ nhưng nhờ ở nét đẹp trời phú và khả năng giao tiếp khéo léo nên ngay trong lần gặp gỡ với vị vua thứ mười ba của triều Nguyễn tại Hà Nội, Mộng Điệp đã làm nên “tiếng sét ái tình” đối với vị vua tuy “mang tiếng” đa tình nhưng luôn chủ động trong hôn nhân này.
Hơn thế, khi theo vua vào Đà Lạt (sống trong một ngôi biệt thự cửa ngõ vào dinh I đã nói ở trên), Mộng Điệp còn thường xuyên về Huế thăm bà Từ Cung, thân mẫu của vua, nên được bà Từ Cung rất yêu quý. Lịch sử còn ghi lại rằng, Mộng Điệp là người được bà Từ Cung ban mão áo và cho phép được thắp nhang trước bàn thờ tổ tiên để trở thành “thứ phi” chính thức của vua. Người ta còn nói rằng, trong những ngày lưu lại ở Đà Lạt, “thứ phi” Mộng Điệp hầu như là người duy nhất được vua cho phép tham gia vào khâu hậu cần trong những chuyến đi săn của cựu hoàng. Lại phải nói thêm, nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân còn lưu ý với tôi rằng: Bởi khi về chung sống với Bảo Đại và có con, đồng thời được bà Từ Cung ban phát áo mão (Mộng Điệp) hoặc không được ban phát áp mão (Phi Ánh), nhưng lúc này Bảo Đại không còn là vua nên không thể gọi thứ phi một cách chính thức đối với hai người vợ sau của cựu hoàng thượng là Mộng Điệp và Phi Ánh. Bởi vậy, khi nhắc đến hai bà Mộng Điệp và Phi Ánh với tư cách là vợ sau của vua, cần phải để chữ “thứ phi” trong ngoặc kép; nếu không thì “lôi thôi lắm” – chữ dùng của nhà Huế học Nguyễn Đắc Xuân.
Biệt thự Phi Ánh với lối kiến trúc Tây Ban NhaCùng với “thứ phi” Mộng Điệp, khi nói về những chuyện tình của vua Bảo Đại liên quan đến quãng thời gian sống ở Đà Lạt, một trong những người được nhiều người nhắc đến là bà Phi Ánh. Cũng giống như “thứ phi” Mộng Điệp, bà Phi Ánh cũng được vua mua tặng cho một ngôi biệt thự sang trọng nằm trên đường Quang Trung ngày nay. Điều đáng nói, nếu biệt thự của Mộng Điệp nằm cận kề dinh I để tiện việc hôm sớm đi lại giữa vua và thứ phi thì ngôi biệt thự mà cựu hoàng dành tặng cho Phi Ánh có những giá trị độc đáo riêng của nó: Đây là ngôi biệt thự bằng đá có lối kiến trúc Tây Ban Nha duy nhất từ trước đến nay tại Đà Lạt. Biệt thự Phi Ánh gồm hai khối nhà nối liền nhau bằng một hành lang bán nguyệt với phần tường bên ngoài được xây hoàn toàn bằng đá tự nhiên. Theo các nhà nghiên cứu, biệt thự này được xây dựng vào những năm 30 của thế kỷ trước. Sau đó, sau năm 1940, cựu hoàng Bảo Đại đã mua lại biệt thự này để tặng cho “người thứ ba” của vua là “thứ phi” Phi Ánh.
Toàn cảnh biệt thự Phi Ánh. (Chuyện tình của vua Bảo Đại cùng những dinh thự gắn liền với địa danh Đà Lạt hẳn là một câu chuyện dài. Để kết thúc bài viết này, chúng tôi xin trích dẫn một đoạn trả lời phỏng vấn báo chí Sài Gòn hồi cuối năm 1933 của hoàng hậu Nam Phương: “Cuộc hôn nhân của tôi và hoàng thượng là một sự tình cờ. Vì hai người đã gặp nhau trong một bữa dạ hội ở dinh đốc lý Darles tại thị xã Đà Lạt vào năm 1933. Lúc ấy tôi mới 20 tuổi, tôi không để ý gì đến hoàng thượng, nhưng hoàng đế đã chú ý tới tôi…”.
Thông tin thêm:
Vắn tắt về các dinh thự của cựu hoàng Bảo Đại tại Đà Lạt được đề cập đến trong bài:
+ Dinh II: 12 Trần Hưng Đạo, TP. Đà Lạt. Dinh được xây dựng từ năm 1933 đến năm 1937 do các kiến trúc sư A. Leonard, P. Veysseyre, A. Kruze thiết kế và P. Foinet trang trí nội thất. Năm 1942, Toàn quyền Decoux đã làm việc tại đây từ tháng 5 đến tháng 10, do đó dinh được gọi là "Dinh thự mùa hè" hay "Dinh Toàn quyền". Hiện nay, dinh II được sử dụng làm nhà khách của Văn phòng UBND tỉnh Lâm Đồng.
+ Dinh I: nằm trên đường Trần Quang Diệu, thuộc phường 10, nằm cách trung tâm Đà Lạt chừng 4km về hướng đông nam, trên một ngọn đồi cảnh đẹp và thơ mộng, ở độ cao 1.550m. Công trình được xây dựng ở giữa rừng thông, trên một chỏm đồi nhìn xuống thung lũng là nơi săn bắn xưa kia của Bảo Đại.
+ Dinh III: tọa lạc trên ngọn đồi này độ cao 1.539m ở đường Triệu Việt Vương. Công trình được xây dựng trong khoảng từ năm 1933 đến năm 1938, do một kiến trúc sư người Pháp và kiến trúc sư Huỳnh Tấn Phát thiết kế. Dinh III được đánh giá là dinh thự đẹp và trang nhã nằm giữa một rừng thông thuần chủng, gắn liền với các tiểu cảnh kiến trúc công viên, vườn Thượng Uyển, rừng Ái Ân và một hồ nước nhỏ hòa quyện vào nhau một cách rất hợp lý và thơ mộng.
+ Dinh “thứ phi” Mộng Điệp: trước đây nằm trong khu rừng thông ở góc đường Hùng Vương – Trần Quang Diệu gần dinh I. Về sau – những năm 1980-90, nơi đây được biết đến là khu nhà tập thể số 14 Hùng Vương, Đà Lạt; trong hiện tại, biệt thự 14 Hùng Vương đã bị phá bỏ hoàn toàn và một công sở hoàn toàn mới được mọc lên.
+ Dinh “thứ phi” Phi Ánh: dạng biệt thự đôi, được xây dựng bằng đá granite, tọa lạc tại số 1A và 1B đường Quang Trung, P.9, TP. Đà Lạt.
Thường thì mỗi lần từ Huế hoặc Đà Nẵng vào Đà Lạt (Lâm Đồng), nhà văn – nhà báo – nhà Huế học Nguyễn Đắc Xuân hay nhờ tôi đưa anh đi thăm thú một số dinh thự hoặc đến gặp ai đó để hỏi han về những chuyện có dính dáng đến lịch sử triều Nguyễn. Có thể nói, Nguyễn Đắc Xuân là một trong số các tác giả đã xuất bản khá nhiều sách viết về triều Nguyễn, nhất là về vua Bảo Đại. Anh Xuân có lúc đã lưu ý tôi: “Người ta viết rất nhiều về triều Nguyễn, đặc biệt là về vua Bảo Đại và chuyện tình của cựu hoàng, nhưng không phải ai cũng viết chính xác, nhất là những chuyện của Bảo Đại có “dính dáng” tới Đà Lạt”.
Dinh thự Bảo Đại - Dinh
Cũng theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân, thực ra tại Đà Lạt vua Bảo Đại có hơn 3 dinh thự. Bởi theo kết quả nghiên cứu của nhà Huế học này, ngoài 3 dinh thự “chính danh” được ghi trong sử sách nay đã rất quen thuộc với du khách, cựu hoàng Bảo Đại còn có ít nhất hai biệt thự dành riêng cho hai người phụ nữ khá gần gũi với mình là “thứ phi” Mộng Điệp (người vừa qua đời tại Paris, Pháp vào ngày 26/6/2011) và “thứ phi” Phi Ánh. Hiện tại, biệt thự của “thứ phi” Mộng Điệp đã bị dỡ bỏ hoàn toàn; riêng biệt thự Phi Ánh thì vẫn còn nguyên, và hơn thế là đã được trùng tu, nâng cấp để đưa vào kinh doanh du lịch.
Trong 3 dinh thự của riêng cựu hoàng Bảo Đại, dinh III là địa chỉ được nhiều người biết đến nhất với tên gọi là “biệt điện”. Biệt điện Bảo Đại được xây dựng vào năm 1933 và đến năm 1937 thì hoàn thành. Khi đang còn là vua và sống tại Huế, Bảo Đại dùng dinh III làm nơi nghỉ mát và săn bắn (một thú vui của cựu hoàng), nhất là vào dịp hè hằng năm. Đến 1950, khi Pháp đã trở lại Việt Nam và đưa Bảo Đại lên làm quốc trưởng bù nhìn thì Bảo Đại dùng dinh III Đà Lạt làm nơi ở cho cả gia đình và đồng thời là nơi làm việc chính của quốc trưởng. Và khi đó, dinh III Đà Lạt có đến một trung đoàn ngự lâm quân bảo vệ, một đoàn xe riêng phục vụ gọi là “công xa biệt điện” và có cả một đội máy bay riêng phục vụ quốc trưởng. Vào những năm này tại Đà Lạt, ngoài chuyện đi lại với các người tình, Bảo Đại còn tổ chức thường xuyên những cuộc săn bắn trên khắp xứ sở Tây Nguyên và các cuộc săn bắn hầu hết đều được xuất phát từ dinh III này.
Biệt điện Bảo Đại - Dinh III
Từ biệt điện (dinh III), xuôi về hướng trung tâm TP Đà Lạt, trên một ngọn đồi thông xanh ngắt dọc theo trục đường Trần Phú – Trần Hưng Đạo – Hùng Vương là dinh II cũng khá nổi tiếng. Dinh II nằm trên một đồi thông cao 1.533m so với mực nước biển, mặt chính của dinh nhìn ra đồi thông, mặt sau dinh nhìn xuống hồ Xuân Hương rất đẹp. Trong dinh II hiện vẫn còn một bức liễn khảm xà cừ khắc những bài thơ của các vua chúa, quần thần nổi tiếng thời Nguyễn, trong đó đặc biệt là những bài thơ của vua Tự Đức.
Dinh thự Bảo Đại
Điều đặc biệt, ngay nơi cửa ngõ đi vào đường Trần Quang Diệu, ở góc đường Hùng Vương có một biệt thự nằm “án ngữ” gắn liền với tên tuổi bà “thứ phi” của Bảo Đại là Mộng Điệp. Ngôi biệt thự này không to lớn nhưng khá trang nhã và nằm khép mình trong một rừng thông nối liền với khu đồi của dinh I. Về sau – những năm 1980-90, nơi đây được biết đến là khu nhà tập thể số 14 Hùng Vương, Đà Lạt; trong hiện tại, biệt thự 14 Hùng Vương đã bị phá bỏ hoàn toàn và một công sở hoàn toàn mới được mọc lên.
... và những biệt thự... đặc biệt
Như trên đã nói, biệt thự của “thứ phi” Mộng Điệp tuy nằm khiêm nhường trong một khu rừng thông ở góc đường Hùng Vương – Trần Quang Diệu nhưng đây lại là một vị trí “án ngữ” hết sức quan trọng khi nó không chỉ nối liền với cánh rừng thông khu đồi dinh I mà một khi ai đó muốn vào dinh I đều phải đi ngang qua ngôi biệt thự này. Rồi nữa, từ biệt thự Mộng Điệp đến dinh I chỉ không đến 1km cũng là điều rất đáng được nhiều nhà nghiên cứu lưu tâm. Theo phán đoán của nhiều người, sở dĩ biệt thự dành cho “thứ phi” Mộng Điệp nằm cận kề dinh I là vì sự ưu ái của cựu hoàng Bảo Đại dành cho người phụ nữ này là rất lớn. Nói cách khác, ngoài Nam Phương hoàng hậu – vợ chính thức của vua, được sống ngay trong biệt điện (dinh I), thì người tình được vua ân sủng cao nhất là bà Mộng Điệp. Mặc dầu đã từng có chồng và đang là một vũ nữ nhưng nhờ ở nét đẹp trời phú và khả năng giao tiếp khéo léo nên ngay trong lần gặp gỡ với vị vua thứ mười ba của triều Nguyễn tại Hà Nội, Mộng Điệp đã làm nên “tiếng sét ái tình” đối với vị vua tuy “mang tiếng” đa tình nhưng luôn chủ động trong hôn nhân này.
Hơn thế, khi theo vua vào Đà Lạt (sống trong một ngôi biệt thự cửa ngõ vào dinh I đã nói ở trên), Mộng Điệp còn thường xuyên về Huế thăm bà Từ Cung, thân mẫu của vua, nên được bà Từ Cung rất yêu quý. Lịch sử còn ghi lại rằng, Mộng Điệp là người được bà Từ Cung ban mão áo và cho phép được thắp nhang trước bàn thờ tổ tiên để trở thành “thứ phi” chính thức của vua. Người ta còn nói rằng, trong những ngày lưu lại ở Đà Lạt, “thứ phi” Mộng Điệp hầu như là người duy nhất được vua cho phép tham gia vào khâu hậu cần trong những chuyến đi săn của cựu hoàng. Lại phải nói thêm, nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân còn lưu ý với tôi rằng: Bởi khi về chung sống với Bảo Đại và có con, đồng thời được bà Từ Cung ban phát áo mão (Mộng Điệp) hoặc không được ban phát áp mão (Phi Ánh), nhưng lúc này Bảo Đại không còn là vua nên không thể gọi thứ phi một cách chính thức đối với hai người vợ sau của cựu hoàng thượng là Mộng Điệp và Phi Ánh. Bởi vậy, khi nhắc đến hai bà Mộng Điệp và Phi Ánh với tư cách là vợ sau của vua, cần phải để chữ “thứ phi” trong ngoặc kép; nếu không thì “lôi thôi lắm” – chữ dùng của nhà Huế học Nguyễn Đắc Xuân.
Biệt thự Phi Ánh với lối kiến trúc Tây Ban Nha
Toàn cảnh biệt thự Phi Ánh. (
Thông tin thêm:
Vắn tắt về các dinh thự của cựu hoàng Bảo Đại tại Đà Lạt được đề cập đến trong bài:
+ Dinh II: 12 Trần Hưng Đạo, TP. Đà Lạt. Dinh được xây dựng từ năm 1933 đến năm 1937 do các kiến trúc sư A. Leonard, P. Veysseyre, A. Kruze thiết kế và P. Foinet trang trí nội thất. Năm 1942, Toàn quyền Decoux đã làm việc tại đây từ tháng 5 đến tháng 10, do đó dinh được gọi là "Dinh thự mùa hè" hay "Dinh Toàn quyền". Hiện nay, dinh II được sử dụng làm nhà khách của Văn phòng UBND tỉnh Lâm Đồng.
+ Dinh I: nằm trên đường Trần Quang Diệu, thuộc phường 10, nằm cách trung tâm Đà Lạt chừng 4km về hướng đông nam, trên một ngọn đồi cảnh đẹp và thơ mộng, ở độ cao 1.550m. Công trình được xây dựng ở giữa rừng thông, trên một chỏm đồi nhìn xuống thung lũng là nơi săn bắn xưa kia của Bảo Đại.
+ Dinh III: tọa lạc trên ngọn đồi này độ cao 1.539m ở đường Triệu Việt Vương. Công trình được xây dựng trong khoảng từ năm 1933 đến năm 1938, do một kiến trúc sư người Pháp và kiến trúc sư Huỳnh Tấn Phát thiết kế. Dinh III được đánh giá là dinh thự đẹp và trang nhã nằm giữa một rừng thông thuần chủng, gắn liền với các tiểu cảnh kiến trúc công viên, vườn Thượng Uyển, rừng Ái Ân và một hồ nước nhỏ hòa quyện vào nhau một cách rất hợp lý và thơ mộng.
+ Dinh “thứ phi” Mộng Điệp: trước đây nằm trong khu rừng thông ở góc đường Hùng Vương – Trần Quang Diệu gần dinh I. Về sau – những năm 1980-90, nơi đây được biết đến là khu nhà tập thể số 14 Hùng Vương, Đà Lạt; trong hiện tại, biệt thự 14 Hùng Vương đã bị phá bỏ hoàn toàn và một công sở hoàn toàn mới được mọc lên.
+ Dinh “thứ phi” Phi Ánh: dạng biệt thự đôi, được xây dựng bằng đá granite, tọa lạc tại số 1A và 1B đường Quang Trung, P.9, TP. Đà Lạt.
